Đơn Vị Sự Nghiệp Công Lập Là Gì? Đặc Điểm Và Vai Trò

Các đơn vị sự nghiệp công lập giữ vai trò thiết yếu trong việc cung cấp và đảm bảo chất lượng các dịch vụ công phục vụ người dân. Vậy đơn vị sự nghiệp công lập là gì, có những đặc điểm nào nổi bật và bao gồm những nhóm đơn vị nào? Bài viết dưới đây của Việt Long VID sẽ mang đến cho bạn lời giải đáp chi tiết.

Đơn vị sự nghiệp công lập là gì?

Theo Khoản 1, Điều 9 của Luật Viên chức 2010, đơn vị sự nghiệp công lập được hiểu là tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước hoặc tổ chức chính trị – xã hội thành lập theo quy định pháp luật. Các đơn vị này có tư cách pháp nhân, thực hiện nhiệm vụ cung cấp dịch vụ công và tham gia vào hoạt động phục vụ quản lý nhà nước.

Ngoài ra, Khoản 1, Điều 3 của Nghị định 120/2020/NĐ-CP cũng đưa ra khái niệm về đơn vị sự nghiệp công lập ở nước ngoài. Theo đó, đây là những đơn vị trực thuộc bộ, cơ quan ngang bộ hoặc cơ quan thuộc Chính phủ, được Nhà nước thành lập, có tư cách pháp nhân, được sử dụng con dấu và tài khoản riêng theo quy định pháp luật, đồng thời đặt trụ sở tại nước ngoài.

Về cơ cấu quản lý, Khoản 2, Điều 9 Luật Viên chức 2010 quy định:

Trường hợp đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ hoàn toàn thì có toàn quyền quyết định về nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy và nhân sự.
Trường hợp chưa được giao quyền tự chủ hoàn toàn thì các nội dung trên vẫn chịu sự quản lý và quyết định từ cơ quan có thẩm quyền.

Đặc điểm của đơn vị sự nghiệp công lập

Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức được Nhà nước thành lập và đầu tư để hoạt động, với mức độ hỗ trợ ngân sách tùy thuộc vào từng loại hình cụ thể. Mục tiêu chính của các đơn vị này là cung cấp những dịch vụ sự nghiệp trong các lĩnh vực thuộc trách nhiệm của Nhà nước hoặc ở những ngành, lĩnh vực mà khu vực tư nhân không đủ khả năng hoặc không muốn tham gia đầu tư.

Về cơ chế vận hành: Hiện nay các đơn vị sự nghiệp công lập đang được định hướng đổi mới theo hướng tăng cường tính tự chủ, đồng thời tiến hành hạch toán độc lập.

Các đơn vị này thực hiện theo chế độ thủ trưởng, tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ nhằm hạn chế tình trạng lạm quyền, vượt quyền và phòng ngừa tham nhũng. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng đã ban hành quy định về việc thành lập Hội đồng quản lý tại những đơn vị sự nghiệp công lập có khả năng tự đảm bảo chi thường xuyên và có thể đầu tư vào các đơn vị khác khi cần thiết.

Về nhân sự: lực lượng lao động chủ yếu được tuyển dụng dựa trên vị trí việc làm, ký kết hợp đồng và được quản lý dưới hình thức viên chức. Riêng người đứng đầu đơn vị sẽ được bổ nhiệm với tư cách công chức.
Phân loại: Căn cứ theo Nghị định số 116/2015/NĐ-CP của Chính phủ, cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập được phân chia thành 4 nhóm:
- Đơn vị tự đảm bảo chi thường xuyên và chi đầu tư.
- Đơn vị tự đảm bảo chi thường xuyên.
- Đơn vị tự đảm bảo một phần chi thường xuyên.
- Đơn vị do Nhà nước đảm bảo chi thường xuyên.

Mục đích hình thành đơn vị sự nghiệp công lập

Khi tìm hiểu đơn vị sự nghiệp công lập là gì, có thể thấy những tổ chức này được thành lập với nhiều mục tiêu quan trọng:

Thực hiện cung cấp các dịch vụ công thiết yếu mà Nhà nước chịu trách nhiệm, nhằm phục vụ nhân dân trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, khoa học… cũng như ở những ngành mà khu vực ngoài công lập chưa đáp ứng được.
Bảo đảm mang đến những dịch vụ cơ bản về y tế, giáo dục tại những khu vực miền núi, biên giới, hải đảo, vùng sâu vùng xa, các địa phương có điều kiện kinh tế – xã hội khó khăn hoặc nơi tập trung đông đồng bào dân tộc thiểu số.
Tiến hành lập quy hoạch, tổ chức và sắp xếp lại hệ thống công lập theo hướng ưu tiên những lĩnh vực trọng điểm, sử dụng hiệu quả và tiết kiệm nguồn lực, từ đó nâng cao chất lượng hoạt động. Các đơn vị này hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận hay kinh doanh.
Xây dựng và phát triển đội ngũ viên chức, công chức có đạo đức nghề nghiệp, trình độ chuyên môn cao, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe trong việc cung cấp dịch vụ công.

Đơn vị sự nghiệp công bao gồm những loại hình nào?

Theo quy định tại khoản 2 Điều 9 Luật Viên chức năm 2010, đơn vị sự nghiệp công lập được phân chia thành hai loại hình cơ bản:

Đơn vị được giao quyền tự chủ: có toàn quyền quyết định trong việc thực hiện nhiệm vụ, quản lý tài chính, cơ cấu tổ chức cũng như nhân sự.
Đơn vị chưa được giao quyền tự chủ hoàn toàn: loại hình này hoàn toàn ngược lại, nghĩa là vẫn chịu sự quản lý nhất định của Nhà nước trong các vấn đề liên quan đến nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy và nhân sự.

Riêng với phương diện tự chủ tài chính, căn cứ Điều 9 Nghị định 60/2021/NĐ-CP, các đơn vị sự nghiệp công lập được chia thành các nhóm cụ thể như sau:

Đơn vị sự nghiệp công tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư.
Đơn vị sự nghiệp công tự bảo đảm chi thường xuyên.
Đơn vị sự nghiệp công tự bảo đảm một phần chi thường xuyên.
Đơn vị sự nghiệp công do Nhà nước bảo đảm chi thường xuyên, tức là những đơn vị có khả năng tự bảo đảm kinh phí hoạt động thường xuyên dưới 10% hoặc hầu như không có nguồn thu sự nghiệp.

Điều kiện thành lập, quy định về đơn vị sự nghiệp công lập

Theo Điều 5 Nghị định 120/2020/NĐ-CP, một đơn vị sự nghiệp công lập chỉ được thành lập khi đáp ứng đầy đủ các yêu cầu sau:

Đảm bảo đủ các tiêu chí thành lập đơn vị sự nghiệp theo quy định của pháp luật chuyên ngành.
Có mục tiêu, chức năng và nhiệm vụ rõ ràng trong việc cung cấp dịch vụ sự nghiệp công, phục vụ công tác quản lý nhà nước.
Bảo đảm số lượng tối thiểu 15 người làm việc (ngoại trừ trường hợp là các đơn vị cung ứng dịch vụ sự nghiệp công cơ bản, thiết yếu).
Phải phù hợp với quy hoạch ngành ở cấp quốc gia hoặc quy hoạch mạng lưới đơn vị sự nghiệp đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt (nếu có).
Có trụ sở làm việc hoặc đề án xin cấp đất xây dựng trụ sở mới được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, đồng thời bảo đảm có trang thiết bị cần thiết, nhân sự và nguồn kinh phí hoạt động theo đúng quy định.

Cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập

Có thể thấy các đơn vị sự nghiệp công lập vận hành theo nguyên tắc tự chủ, tức là được Nhà nước trao quyền tự quyết và tự chịu trách nhiệm về hoạt động của mình. Tuy nhiên, việc quản lý thu chi vẫn phải tuân thủ trong phạm vi khung giới hạn do cơ quan nhà nước ban hành.

Theo Nghị định 60/2021/NĐ-CP, cơ chế tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập được quy định rõ, trong đó nguồn thu được phân định như sau:
- Thu từ việc cung cấp dịch vụ sự nghiệp công.
- Thu từ khai thác, cho thuê tài sản công, đơn vị phải chấp hành đúng quy định pháp luật về quản lý và sử dụng tài sản công, đồng thời đề án cho thuê phải được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.
- Thu từ hoạt động sản xuất, kinh doanh hoặc hợp tác liên doanh, liên kết với cá nhân, tổ chức khác theo đúng pháp luật, phù hợp chức năng nhiệm vụ và có sự phê chuẩn của cơ quan quản lý.
Ngoài ra, cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập cũng được phân loại tại Nghị định 16/2015/NĐ-CP thành 4 nhóm cụ thể:
- Đơn vị tự bảo đảm toàn bộ chi thường xuyên;
- Đơn vị chỉ tự bảo đảm một phần chi thường xuyên;
- Đơn vị tự bảo đảm cả chi thường xuyên và chi đầu tư;
- Đơn vị được Nhà nước cấp kinh phí để bảo đảm chi thường xuyên.

So sánh giữa đơn vị sự nghiệp công lập và đơn vị sự nghiệp ngoài công lập

Ngoài mô hình đơn vị sự nghiệp công lập, hệ thống tổ chức còn có sự hiện diện của đơn vị sự nghiệp ngoài công lập. Vậy điểm khác biệt giữa hai loại hình này ra sao, đơn vị sự nghiệp ngoài công lập khác với đơn vị sự nghiệp công lập là gì? Để có cái nhìn rõ ràng hơn, bạn có thể tham khảo bảng đối chiếu chi tiết dưới đây:

Tiêu chí	Đơn vị sự nghiệp công lập	Đơn vị sự nghiệp ngoài công lập
Khái niệm	Do cơ quan nhà nước có thẩm quyền, tổ chức chính trị hoặc tổ chức chính trị – xã hội thành lập theo quy định pháp luật. Các đơn vị này có tư cách pháp nhân, đảm nhận nhiệm vụ cung cấp dịch vụ công và hỗ trợ quản lý nhà nước.	Tổ chức sự nghiệp do các cá nhân, doanh nghiệp hay tổ chức xã hội thành lập, không thuộc khu vực nhà nước. Hoạt động có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công nhưng vận hành theo mô hình doanh nghiệp.
Đặc điểm	– Trực thuộc cơ quan nhà nước hoặc tổ chức chính trị, chính trị – xã hội. – Được Nhà nước cấp vốn đầu tư, hỗ trợ cơ sở vật chất và kinh phí hoạt động. – Vận hành theo chế độ thủ trưởng, có Hội đồng quản lý giám sát.	– Không trực thuộc cơ quan nhà nước. – Thành lập và điều hành theo cơ chế doanh nghiệp.
Ví dụ	Đài truyền hình, Đài phát thanh, Bệnh viện 115,…	Bệnh viện tư, Trường học tư thục, Bảo tàng tư nhân…
Nhân sự	– Là viên chức, được trả lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập. – Tuyển dụng theo vị trí việc làm, ký kết hợp đồng làm việc.	– Là người lao động, hưởng lương dựa trên thỏa thuận trong hợp đồng lao động. – Tuyển dụng dựa trên nhu cầu sử dụng lao động, làm việc theo hợp đồng lao động.

Qua những phân tích trên, bạn đã có cái nhìn tổng quan về đơn vị sự nghiệp công lập là gì cùng những đặc điểm và vai trò quan trọng của loại hình tổ chức này trong hệ thống quản lý nhà nước. Trong trường hợp vẫn còn thắc mắc hoặc cần được tư vấn chuyên sâu hơn, bạn có thể liên hệ với Công ty TNHH Việt Long VID để nhận được sự hỗ trợ nhanh chóng và chính xác. Chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn với dịch vụ thành lập công ty trọn gói, giúp tiết kiệm thời gian, đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật và tạo nền tảng vững chắc cho hoạt động kinh doanh của bạn.